Ben ik gestrest, overspannen of heb ik een burn-out? Hoe voorkom ik erger?
Geschreven door Marloes Timmers
Stress, overspannenheid of burn-out? Misschien vraag je jezelf af waar jij staat. Je voelt je moe, opgejaagd, prikkelbaar en hebt moeite met ontspannen. Maar hoe weet je of je ‘gewoon’ gestrest bent of dat je lichaam en geest schreeuwen om een pauze?
Eén ding is zeker: als je deze blog leest, zijn er signalen die je niet mag negeren. Hoe sneller je in actie komt, hoe beter je een langdurige burn-out kunt voorkomen.
De stressladder: van spanning naar uitputting
Je kunt stress en burn-out zien als een ladder. Hoe langer je stress ervaart zonder goed te herstellen, hoe hoger je op de ladder klimt – en hoe moeilijker het wordt om terug te komen.
Is het belangrijk om te weten of jij nu in het hokje ‘verhoogde stress, overspannen of burn-out’ valt? Ja en nee. Als je jezelf deze vraagt stelt, wil dat eigenlijk al zeggen dat je signalen bij jezelf bemerkt waar je wat aan moet doen. In die zin is ergens een stempel op zetten niet zo relevant: wat het ook is, jij ervaart klachten, het gaat niet goed met je en daar moet je wat aan doen.
Toch is het wel slim om een idee te hebben van de categorie je in valt, om zo de ernst van de situatie te kunnen inschatten en daarmee de noodzaak om in te grijpen.
1. Gezonde stress: Kortdurende spanning
Een beetje stress is normaal en zelfs gezond. Een beetje stress helpt je om scherp te blijven en taken uit te voeren. Zodra de stressfactor verdwijnt, herstelt je lichaam vanzelf, wat maakt dat er een goede balans is tussen alertheid en ontspanning.
Momenten van stress ervaren we allemaal wel eens. Dat is niet te voorkomen. Wel is het zaak om te leren daar zo goed mogelijk mee om te gaan, zodat er een balans blijft waar jij je goed bij voelt.
2. Chronische stress: De eerste waarschuwingen
Het wordt anders als je langere tijd stress ervaart die niet oplost. De mens is namelijk niet gemaakt voor langdurige stress. Als je stress langdurig aanhoudt zonder voldoende ontspanning, begin je klachten te ervaren zoals:
✔ Vermoeidheid: niet uitgerust wakker worden en ’s avonds uitgeput zijn
✔ Sneller geprikkeld of overprikkeld, een kort lontje
✔ Concentratieproblemen, een wollig hoofd
✔ Lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, buikpijn, nek- en schouderpijn
✔ Slechter slapen
Dit is het moment om in te grijpen! Want als deze klachten blijven aanhouden, kan het doorslaan naar overspanning.
3. Overspannenheid: Je reserves raken op
Je bent aan het overleven. Je voelt dat je aan het wankelen bent, maar vaak probeer je nog door te gaan. Dit is het moment om je patronen aan te passen, want de stap naar burn-out is klein. Het is 5 voor 12.
Wanneer stress langdurig aanhoudt zonder herstel, raakt je systeem overbelast. Volgens de richtlijnen van de Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG, 2018) spreken we van overspanning als je:
✔Minstens drie stress-gerelateerde klachten ervaart, zoals extreme vermoeidheid, piekeren, slaapproblemen en prikkelbaarheid
✔ Gevoelens van controleverlies hebt
✔ Sociaal en/of op werk voor meer dan 50% niet meer functioneert
Het lijstje is echter alles behalve compleet, want sommige vrouwen ervaren hele andere klachten als gevolg van langdurige stress, zoals paniekaanvallen, benauwdheid, terugkerende blessures, hoofdpijn, nekklachten en oorsuizen.
Dit maakt een diagnose ‘overspanning’ lastig. Uit onderzoek blijkt dat mensen in de twee jaren voorafgaand aan hun uiteindelijke diagnose burn-out gemiddeld 5 keer (!) de huisarts bezoeken met stress-gerelateerde klachten. De kans dat je klachten direct herkent worden is daarmee klein, maar eerdere aanpak is dus wél van groot belang om te voorkomen dat jouw aanhoudende stressklachten zich ontwikkelen tot burn-out.
4. Burn-out: extreme vermoeidheid
Als je de signalen blijft negeren en maar blijft doorgaan, kan je lichaam letterlijk de stekker eruit trekken. Je kunt dan niet meer functioneren. Burn-out betekent dat je fysieke en mentale batterij volledig leeg is. De kenmerken van een burn-out volgens de NHG:
✔ Er is sprake van overspannenheid (zie het vorige lijstje)
✔ Klachten van overspannenheid bestaan langer dan zes maanden
✔ Extreme vermoeidheid en uitputting staan op de voorgrond
Vrouwen die bij mij in de praktijk komen, geven ze aan dat ze maanden, soms jaren, signalen hebben genegeerd. En ‘ineens’ zitten ze er middenin.
Waarom negeren zoveel vrouwen de signalen?
Veel vrouwen zijn gewend om door te zetten en hoge eisen aan zichzelf te stellen. Ze willen hun werk goed doen, er zijn voor hun naasten, voldoen aan de verwachtingen van anderen en niet teleurstellen. Dit doorzettingsvermogen is hun kracht, maar wordt op een gegeven moment ook hun valkuil. Ze voelen hun grenzen niet meer of negeren ze. Denken dat ze het nog wel even redden en er betere tijden aanbreken. Ze zijn gewend om zichzelf op de tweede plek te zetten en een masker op te zetten.
Bovendien neemt de omgeving, waaronder de huisarts en de werkgever, de stressklachten vaak niet serieus genoeg (dat masker is niet altijd helpend), waardoor vrouwen zelf ook hun klachten weer opzij schuiven. Hierdoor verergeren klachten en wordt uiteindelijk de diagnose burn-out wordt gesteld. Vrouwen nemen de signalen die hun lichaam voorafgaand aan de burn-out heeft gegeven ook minder serieus. Maar hoe eerder je ingrijpt, hoe sneller je herstelt.
Hoe langer jij jezelf uitput, hoe langer je herstel duurt
Hoe langer jij jezelf hebt uitgeput, hoe langer je fysiek herstel duurt. Als er daarom één ding is wat je mag onthouden van deze blog: trek op tijd aan de bel bij stressklachten. Denk nu niet: ‘Oh, het valt wel mee, ik ben alleen wat overspannen, een vakantie zal me goed doen’. Ik ken echt te veel vrouwen die maar zijn door blijven gaan, tot op het laatst toe gestrest, maar toch op hoog niveau zijn blijven functioneren en van de één op andere dag letterlijk hun bed niet uit konden komen. Hun lijf heeft hen letterlijk stopgezet om zichzelf te beschermen. Het duurt heel lang om daarvan te herstellen.
Denk nu niet: “Dat gebeurt mij niet.” Dat dachten zij ook allemaal. Achteraf kijken zij terug en weten ze dat hun lijf hen heel veel signalen heeft gegeven. “Had ik maar eerder….”, spreken ze verdrietig uit in mijn stoel.
Herstellen van overspanning en burnout
Hét kenmerk van mensen die kampen met overspanning of burn-out? Ze voelen slecht hun grenzen aan of negeren deze volkomen. En dus ben jij per definitie geen betrouwbare graadmeter. Want voor je het weet ben je over die grens heen gegaan.
Dus leer van de vrouwen die voor je zijn gegaan. Doe het eerder en wacht niet tot je lichaam je dwingt om te stoppen. Herstel fysiek op tijd. Maar word je vooral bewust waaróm jij jezelf hebt uitgeput, zodat je je patronen leert herkennen én veranderen.
Wil je voorkomen dat je volledig instort en wél leren hoe je je energie bewaakt? Ben jij klaar met op dat dunne lijntje te lopen van overleven? Download het gratis stappenplan om vandaag nog stappen te nemen om erger te voorkomen plan een gratis kennismakingsgesprek in en ontdek hoe jij weer grip krijgt op je leven en blijvend fit, blij en met energie je leven leidt!
Prinses Julianastraat 12 | 2671 EJ Naaldwijk | info@marloestimmers.nl